Η σημασία των περσικών πολέμων
Οι περσικοί πόλεμοι είναι γεγονότα με κοσμοϊστορική σημασία. Οι μάχες του Μαραθώνα, των Θερμοπυλών, της Σαλαμίνας και των Πλαταιών καθόρισαν την πορεία της ελληνικής, της ευρωπαϊκής και κατ'επέκταση της παγκόσμιας ιστορίας.
Η σύγκρουση Ελλήνων και Περσών ήταν η σύγκρουση δύο κόσμων. Από τη μία, οι Έλληνες: διαιρεμένοι πολιτικά, ζούσαν σε πόλεις – κράτη, μέσα στις οποίες είχαν ασφάλεια, ελευθερία και συμμετοχή στα κοινά, αφού ως οπλίτες που υπερασπίζονταν την πόλη τους σε κάθε κίνδυνο, δικαιούνταν να λαμβάνουν μέρος στη διακυβέρνηση της πόλης (πολίτες). Από την άλλη, οι Πέρσες: μια πανίσχυρη, τεράστια αυτοκρατορία, αποτελούμενη από πλήθος εθνοτήτων, κατακτημένων με τη βία. Στην αυτοκρατορία αυτή δεν υπήρχαν περιθώρια για ατομικές ελευθερίες· ο Πέρσης βασιλιάς ήταν ο απόλυτος άρχων, με δικαίωμα ζωής και θανάτου στους ανθρώπους που εξουσίαζε, οι οποίοι ήταν υπήκοοι. Οι Πέρσες, ως τα τέλη του 6ου αι. π.Χ. είχαν δημιουργήσει μια απέραντη αυτοκρατορία, από την Ινδία ως τη Μεσόγειο και από την Κασπία ως των ινδικό ωκεανό. Η επεκτατική τους πολιτική, στη συνέχεια, στράφηκε προς τη Δύση, αλλά ναυάγησε, χάρη στην αντίσταση των Ελλήνων. Δεν μπορούμε εύκολα να φανταστούμε πώς θα ήταν ο κόσμος σήμερα, αν επικρατούσαν οι Πέρσες. Αν είχε επικρατήσει η κοσμοθεωρία του δεσποτισμού, της υποτέλειας στον απόλυτο μονάρχη, μια κοσμοθεωρία στην οποία η ατομική ελευθερία απουσιάζει.
Το βέβαιο είναι ότι οι Έλληνες, με τις νίκες τους στον Μαραθώνα, τη Σαλαμίνα και τις Πλαταιές, όχι μόνο έσωσαν την Ελλάδα από τη δουλεία, αλλά διαφύλαξαν την ελευθερία, το υπέρτατο αγαθό, αυτό που κληροδότησαν ως θεμελιώδη αξία στην ανθρωπότητα και ιδιαίτερα στον δυτικό πολιτισμό. “Οὐδέν μεῖζόν ἐστιν ἀνθρώποις Ἓλλησιν ἐλευθερίας”, πίστευαν οι Ίωνες. Οι νίκες αυτές υπήρξαν ορόσημα μιας νέας εποχής στην ιστορία της ανθρωπότητας, γιατί ο σημερινός ευρωπαϊκός πολιτισμός είναι θεμελιωμένος στις αρχές, τις έννοιες και τα ιδεώδη που δημιούργησαν οι αρχαίοι Έλληνες, ακριβώς επειδή έζησαν σε μια ελεύθερη πολιτεία. Οι Έλληνες, με τις νίκες τους εναντίον των Περσών, βρήκαν έκφραση της εθνικής τους ενότητας και συνείδησης, βγήκαν πιο ισχυροί, υπερήφανοι για τα κατορθώματά τους και μπόρεσαν να δημιουργήσουν τα μοναδικά πολιτισμικά επιτεύγματα των κλασικών χρόνων: τη δημοκρατία στην τελειότερη μορφή της, τη φιλοσοφία, τη ρητορεία, το θέατρο, την τέχνη. Με την ανάσχεση της ασιατικής ορμής, η νίκη των Ελλήνων εξασφάλισε τη συνέχεια και εξέλιξη του ελληνικού και γενικότερα του ευρωπαϊκού πολιτισμού και συνέβαλε ουσιαστικά στη διαμόρφωση του κόσμου όπως τον ξέρουμε σήμερα.
Ακόμη, στους περσικούς πολέμους, οι ελληνικές πόλεις -κράτη για πρώτη φορά ενώθηκαν για έναν κοινό σκοπό. Διότι παρά το γεγονός ότι ζούσαν χωρισμένοι -και συγκρούονταν συχνά μεταξύ τους- οι Έλληνες ήταν εθνικά ομογενείς και είχαν επίγνωση αυτής της ομογένειάς τους. Είχαν την ίδια καταγωγή, μιλούσαν την ίδια γλώσσα, λάτρευαν τους ίδιους θεούς και είχαν παρόμοιους κοινωνικοπολιτικούς θεσμούς (“ὅμαιμόν τε καὶ ὁμόγλωσσον, καὶ θεῶν ἱδρύματά τε κοινὰ καὶ θυσίαι ἤθεά τε ὁμότροπα”, Ηρόδοτος, 8.144.2). Η ενότητα αυτή και η ομοψυχία ήταν ένας από τους παράγοντες που οδήγησαν τους Έλληνες στη νίκη ενάντια σε έναν πολυπληθέστερο και ανελέητο εχθρό.
Τέλος, οι περσικοί πόλεμοι είναι συγκλονιστικά ιστορικά γεγονότα, ειδικά για εμάς, τους Έλληνες, επειδή αποτελούν συγκρούσεις επικού χαρακτήρα. Το μέγεθος του περσικού στρατού, και στην εκστρατεία του 490 π.Χ., και κυρίως στα 480 π.Χ., στην εκστρατεία του Ξέρξη, ήταν τεράστιο και πολλαπλάσιο του μεγέθους του ελληνικού στρατού. Για παράδειγμα, στις Θερμοπύλες ο στρατός των Ελλήνων αποτελείτο από 6.000 στρατιώτες. Από την άλλη, ο στρατός του Ξέρξη ξεπερνούσε τους 400.000 άνδρες (800.000 κατά άλλους ιστορικούς, ενώ κατά τον Ηρόδοτο πάνω από 2 εκατομμύρια!). Στη Σαλαμίνα οι Έλληνες είχαν 378 πλοία και οι Πέρσες πάνω από 1.000. Η επικράτηση των Ελλήνων εναντίον των Περσών προκαλεί έκπληξη και θαυμασμό, καθώς οι Έλληνες, πολύ λιγότεροι αριθμητικά, κατόρθωσαν να αποκρούσουν έναν σκληρό αντίπαλο, τη μεγαλύτερη αυτοκρατορία της εποχής, για να διαφυλάξουν τη ζωή τους, την ελευθερία τους, τα σπίτια τους, τις οικογένειές τους, τη γη και τους θεούς των προγόνων τους. Μπορεί η μάχη των Θερμοπυλών να έληξε με ήττα, όμως στα πρόσωπα του Λεωνίδα, των 300 Σπαρτιατών και των 700 Θεσπιέων η Ελλάδα βρήκε ένα φωτεινό σύμβολο θυσίας και υπακοής στους νόμους της πατρίδας. Ήταν ένας άνισος πόλεμος, αμυντικός και υποχρεωτικός (ὑπέρ βωμῶν καί ἐστιῶν). Οι μαχητές του Μαραθώνα, των Θερμοπυλών, της Σαλαμίνας και των Πλαταιών αρνήθηκαν να δώσουν “γῆν και ὓδωρ” στον Πέρση βασιλιά και να υποταχθούν· αγωνίστηκαν με όλες τους τις δυνάμεις, με αυτοθυσία και περηφάνια, με φρόνημα ελεύθερου πολίτη, και αποτελούν υποδείγματα ανδρείας και πατριωτισμού μέχρι σήμερα.
Αγάπη Δάλκου, Φιλόλογος
Πηγές:
- Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (Εκδοτική Αθηνών), τ. Β΄, σελ. 280-355.
- Ηροδότου Ἱστορίaι, βιβλία VI – IX.
"Οι Σαλαμινομάχοι".
Γλυπτό του Αχιλλέα
Βασιλείου σε μπρούντζο,
2006, Κυνόσουρα
Σαλαμίνας
Η σημασία των περσικών πολέμων ΙΙ
Για τους Έλληνες αλλά και όλους τους λαούς του κόσμου, οι νίκες εναντίων των Περσών αποτέλεσαν ένα σημαντικό κατόρθωμα το οποίο έχει καταγραφεί στην παγκόσμια ιστορία. Στους περσικούς πολέμους οι Έλληνες διέπρεψαν, καθώς νίκησαν σε μάχες όπου οι Πέρσες υπερείχαν σε δύναμη και στρατό. Ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα είναι η μάχη του Μαραθώνα. Συγκεκριμένα, παρόλο που οι Έλληνες ήταν πέντε φορές λιγότεροι από τους Πέρσες, κατάφεραν να θριαμβεύσουν. Από την πλευρά των Περσών, αυτή η ήττα ήταν πολύ οδυνηρή. Για τους Έλληνες, όμως, ήταν πάρα πολύ εμψυχωτική. Έδωσε στους στρατιώτες το αίσθημα ότι τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο. Η ψυχή, το θάρρος και η ελπίδα, είναι οι τρεις πιο σημαντικοί παράγοντες που συμβάλλουν στον θρίαμβο του να κατορθώσει κάποιος το αδύνατο.
Το μεγαλύτερο ίσως κατόρθωμα των Ελλήνων, το οποίο θα μείνει διαχρονικά στην ιστορία, είναι η ναυμαχία της Σαλαμίνας. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει την μοναδικότητα των Ελλήνων και την ικανότητά τους να σκέφτονται πολύ εύστροφα και πονηρά, ώστε να παραπλανήσουν και να νικήσουν τον εχθρό σε οποιεσδήποτε συνθήκες με έξυπνα τεχνάσματα. Ο εξαιρετικός στρατηγός που υλοποίησε αυτή την ιδέα, ήταν ο γνωστός σε όλους Θεμιστοκλής. Χάρη σ’ αυτόν, οι Πέρσες υπέστησαν ολική καταστροφή από τον μικρό στρατό των Ελλήνων με μικρά αλλά γρήγορα καράβια στα στενά της Σαλαμίνας. Η ιδέα του ότι τα περσικά καράβια δε θα νικήσουν λόγω μεγέθους και αδυναμίας ελιγμών στα στενά της Σαλαμίνας, ήταν πολύ σωστά σχεδιασμένη.
O Θεμιστοκλής κατάφερε να πείσει τους Έλληνες να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, να σχηματίσουν στόλο -οι Έλληνες ήταν πολύ δυνατοί σε ναυτική δύναμη και ήξεραν τα κατατόπια καλά- και να πολεμήσουν έναν τετραπλάσιο σε μέγεθος στρατό. Αυτή η διαδικασία διήρκησε 10 χρόνια. Η ανταμοιβή για αυτή την προσπάθεια, όμως, ήταν απερίγραπτα μεγάλη. Νίκησαν τους Πέρσες, τόνωσαν το ηθικό τους και πάνω απ’ όλα, ανάκτησαν τα σπίτια τους και επέστρεψαν επιτέλους στην πατρίδα τους.
Σήμερα, η ιστορία της Ελλάδας είναι διάσημη παγκοσμίως. Όλοι θαυμάζουν τα ευφυή και εύστροφα μυαλά των αρχαίων Ελλήνων, καθώς και τις ικανότητές τους στη μάχη. Όλοι οι τύποι των αρχαίων Ελλήνων αποτέλεσαν σημαντικό στόχο στην ιστορία. Είτε πολεμιστής, είτε σοφός, είτε στρατηγός, ο καθένας συνέβαλε με τον τρόπο του στη δημιουργία του σύγχρονου -δυτικού, τουλάχιστον- πολιτισμού.
Εν κατακλείδι, οι περσικοί πόλεμοι άλλαξαν ολόκληρη τη ροή της ελληνικής, αλλά και της παγκόσμιας ιστορίας. Μετά τις νίκες τους, οι Έλληνες διέσωσαν την ελευθερία τους και μπόρεσαν να επιδοθούν σε μεγάλα πολιτισμικά επιτεύγματα: την φιλοσοφία, την δημοκρατία, την τέχνη, την ελεύθερη σκέψη.
Κείμενο του μαθητή Δημήτρη Ζιάκα
