Οι περσικοί πόλεμοι στην τέχνη
Οι περσικοί πόλεμοι αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για πολλούς καλλιτέχνες από τους κλασικούς χρόνους έως και σήμερα. Τα γεγονότα αυτά ήταν καθοριστικά για την ανθρωπότητα και την ροή της ιστορίας και επηρέασαν σημαντικά τις ανθρώπινες αντιλήψεις και αξίες.
Κινηματογράφος
Για τις μάχες που έγιναν έχουν γυριστεί αρκετές ταινίες, με διασημότερη και πιο επιτυχημένη την ταινία «300» (2006) του Ζακ Σνάιντερ με τον Τζέραρντ Μπάτλερ στον πρωταγωνιστικό ρόλο, αυτό του Λεωνίδα.
Συνοπτικά, η ταινία τοποθετείται χρονικά το 480 π.Χ., ο Βασιλιάς της Περσίας, Ξέρξης, απαιτεί την υποταγή της Σπάρτης με αντάλλαγμα να την ανακηρύξει σε κυρίαρχο της Ελλάδας, όταν αυτός επικρατήσει. Οι Σπαρτιάτες όμως, γαλουχημένοι για να θυσιάζονται στο πεδίο της μάχης και όντας ίσως ο πιο ξακουστός για την ανδρεία του στρατός ως τότε, δε μπορούσαν να δεχθούν μία τέτοια προσφορά. Ακολουθεί η μάχη μέχρις εσχάτων και η αυτοθυσία των Σπαρτιατών. Η ταινία είναι βασισμένη σε κόμικ που δημιουργήθηκε με αντίστοιχο περιεχόμενο
Αναφορά στη μάχη των Θερμοπυλών γίνεται και στην ταινία “Ο τελευταίος Σαμουράι”, που εκτυλίσσεται στην Ιαπωνία του τέλους του 19ου αι. Ο πρωταγωνιστής μνημονεύει τη θυσία των Ελλήνων στον αρχηγό των Σαμουράι, οι οποίοι αντιμετωπίζουν τον τακτικό ιαπωνικό στρατό σε μια ανάλογη περίσταση.
Στο ίδιο πνεύμα με την ταινία "300" έχει γυριστεί και η συνέχειά της, κατά κάποιον τρόπο, με τίτλο: "300: Rise of an empire", του 2014, με θέμα τη ναυμαχία της Σαλαμίνας.
Απόσπασμα από την ταινία "300"
Πεζός λόγος
Υπάρχουν αρκετά λογοτεχνικά έργα εμπνευσμένα από τους περσικούς πολέμους:
«Η Αθήνα στις φλόγες», του Ρόμπερτ Γκάρλαντ , 2018
«Η αληθινή ιστορία της Σπάρτης και της μάχης των Θερμοπυλών», Μalye Jean, 2011
«Thermopylae: the battle for the west», Ernle Bradford, 2004
“Οι πύλες της φωτιάς”, του Στήβεν Πρέσφιλντ, 1998
Ποίηση
«Θερμοπύλαι», Κ.Π. Καβάφης, 1903
Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των
ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες·
δίκαιοι κ’ ίσιοι σ’ όλες των τες πράξεις,
αλλά με λύπη κιόλας κ’ ευσπλαχνία·
γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν
είναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι,
πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε·
πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,
πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.
Και περισσότερη τιμή τούς πρέπει
όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
κ’ οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.
Στο ποίημα «Θερμοπύλαι» ο Καβάφης εκθειάζει την ανδρεία των πολεμιστών στις Θερμοπύλες, τονίζει την τόλμη και το έργο τους και τους αποδίδει τιμές. Ακόμη, οι Θερμοπύλες αποκτούν συμβολική σημασία για όλους τους ανθρώπους και όλες τις εποχές, συμβολίζοντας τον ανυποχώρητο αγώνα με προδεδικασμένο αποτέλεσμα θυσίας, από ανθρώπους που υπερασπίζονται τις αξίες τους και το συλλογικό καλό.
«Σατραπεία», Κ.Π. Καβάφης, 1910
Τι συμφορά, ενώ είσαι καμωμένος
για τα ωραία και μεγάλα έργα
η άδικη αυτή σου η τύχη πάντα
ενθάρρυνσι κι επιτυχία να σε αρνείται·
να σ' εμποδίζουν ευτελείς συνήθειες,
και μικροπρέπειες, κι αδιαφορίες.
Και τι φρικτή η μέρα που ενδίδεις
(η μέρα που αφέθηκες κι ενδίδεις),
και φεύγεις οδοιπόρος για τα Σούσα,
και πιαίνεις στον μονάρχην Αρταξέρξη
που ευνοϊκά σε βάζει στην αυλή του,
και σε προσφέρει σατραπείες και τέτοια.
Και συ τα δέχεσαι με απελπισία
αυτά τα πράγματα που δεν τα θέλεις.
Άλλα ζητεί η ψυχή σου, γι' άλλα κλαίει·
τον έπαινο του Δήμου και των Σοφιστών,
τα δύσκολα και τ' ανεκτίμητα Εύγε·
την Αγορά, το Θέατρο, και τους Στεφάνους.
Αυτά πού θα σ' τα δώσει ο Αρταξέρξης,
αυτά πού θα τα βρεις στη σατραπεία·
και τι ζωή χωρίς αυτά θα κάμεις.
Στο ποίημα «Σατραπεία», ο Καβάφης (υπονοώντας ίσως τον Θεμιστοκλή) επιφανειακά αντιπαραβάλλει τον φθηνό πλούτο που προσδίδεται στις περσικές αυλές, με τη βαθιά και ουσιαστική επαφή με το πνεύμα, που βρίσκει κανείς στις αγορές και στους σοφιστές στην Αθήνα. Σε βαθύτερη ανάλυση όμως αναφέρεται στις κακές και ευτελείς επιλογές που κάνει ένας άνθρωπος στη ζωή και πώς αυτές αδυνατούν να του προφέρουν τον καθαρό και ουσιαστικό ανώτερο πνευματικό πλούτο.
Αρχιτεκτονική - Γλυπτική
Στιγμιότυπα από διάφορες μάχες περσικών πολέμων συναντώνται σε πολλούς ναούς, ιερά και μνημεία της αρχαιότητας. Καταρχάς, η άγνωστη για τους πολλούς νότια ζωφόρος του ναού της Αθηνάς Νίκης στην Ακρόπολη θεματογραφεί μία μάχη μεταξύ Ελλήνων και Περσών, που από πολλούς ειδικούς θεωρείται ότι είναι είτε η μάχη του Μαραθώνα, είτε η μάχη των Πλαταιών. Είναι η πρώτη φορά που απεικονίζεται σε ναό θέμα ιστορικό και όχι μυθολογικό.
Στις ιδιαίτερα δραματικές αυτές σκηνές γίνεται ξεκάθαρο ότι οι Πέρσες ιππείς βρέθηκαν εγκλωβισμένοι σε μια κατάσταση την οποία ούτε είχαν προβλέψει, ούτε βέβαια σχεδιάσει. Αντίθετα, είναι φανερό ότι βρίσκονται σε εξαιρετικά μειονεκτική θέση, αφού έχουν παγιδευτεί με κάποιον τρόπο, έχοντας όχι μόνο χάσει όλα τα πλεονεκτήματα που τούς έδινε η δύναμη και ταχύτητα του όπλου τους, αλλά και αποδεκατίζονται μαζικά από τους Έλληνες στρατιώτες.
Στο έδαφος έχουν απεικονιστεί τέσσερις νεκροί στρατιώτες, όλοι τους Πέρσες.
Από τη ζωφόρο του ναού της Αθηνάς Νίκης. Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο, 1816,0610.161. Πηγή:http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/naoi/Athina-Nike/AthenaNike
Θέατρο -Τραγωδία
Οι Περσικοί Πόλεμοι είχαν τόσο μεγάλο αντίκτυπο στην τέχνη ώστε η πρώτη σπουδαιότερη και αρχαιότερη τραγωδία που σώζεται ολόκληρη εμπνεύστηκε και αναφέρεται σε αυτούς.
Ειδικότερα το 472 π.Χ. ο Αισχύλος σκηνοθετεί την τραγωδία Πέρσαι, η οποία περιγράφει την ελληνική νίκη από την πλευρά των ηττημένων, δηλαδή των συγκλονισμένων Περσών, προχωρώντας βεβαίως σε μία μεγαλοπρεπή ανύψωση. Με αυτό εννοείται ότι από τη μία πλευρά, δεν αδικεί την κουλτούρα και τον πολιτισμό τους, αλλά παρουσιάζει και τις αρετές τους. Από την άλλη όμως αποτυπώνει και την γνώμη του για την αλαζονεία των Περσών, πιστεύοντας ότι αυτή ευθύνεται κυρίως για την καταστροφή τους. Παρουσιάζει την ήττα τους ως απόρροια της ασέβειας και της ύβρης τους. Θύμα της άτης ο Ξέρξης, υπερτιμά τις δυνάμεις του και υπερβαίνει τα όρια του. Θεωρεί ότι είναι ανίκητος και κυρίαρχος όχι μόνο σε λαούς και χώρες, αλλά και στα ίδια τα στοιχεία της φύσης, όταν για παράδειγμα προσπαθεί να ζέψει το Πόντο. Η αντίληψη –διαμορφωμένη προφανώς στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ.– ότι ο ελληνικός και ο ασιατικός κόσμος χωρίζονται σαφώς από όρια που εκτός από γεωγραφικά είναι επίσης και ηθικά, αισθητικά και ιδεολογικά φαίνεται ολοκάθαρα στο κείμενο του Αισχύλου, σχετιζόμενη άμεσα με τη γνωστή.
Στα Σούσα, την πρωτεύουσα των Περσών, οι γέροντες που έχουν μείνει στα μετόπισθεν, πιστοί φύλακες των λαμπρών ανακτόρων του Ξέρξη, ανησυχούν για τον στρατό τους που επιχειρεί εκστρατεύσει εναντίον της Ελλάδας, καθώς κανένα νέο δεν έχει φτάσει για την έκβαση της πολεμικής αποστολής. Η ανησυχία κορυφώνεται όταν η βασίλισσα Άτοσσα, μητέρα του Ξέρξη, αρχηγού της εκστρατείας, και γυναίκα του νεκρού Δαρείου, αφηγείται το δυσοίωνο όνειρό της: ο Ξέρξης προσπαθούσε να ζέψει στο άρμα του μια Ελληνίδα και μια Ασιάτισσα αλλά η Ελληνίδα έσπασε τα δεσμά και γκρέμισε τον βασιλιά. Η άφιξη του λαχανιασμένου αγγελιαφόρου επιβεβαιώνει τα κακά προαισθήματα: ολόκληρος ο περσικός στρατός εξοντώθηκε. Οι Έλληνες νίκησαν. Η διεξοδική αφήγηση της ήττας των Περσών καταλήγει στην εκτενή περιγραφή της ναυμαχίας της Σαλαμίνας, τη φυγή του Ξέρξη και την κακή τύχη του υπόλοιπου στρατού, που επιχείρησε να επιστρέψει διά ξηράς.
Το σύμβολο του ένδοξου παρελθόντος, ο βασιλιάς Δαρείος, εμφανίζεται από τον Άδη ως απάντηση στις επικλήσεις των χθόνιων δυνάμεων και τους θρήνους των Περσών. Η ερμηνεία του πεθαμένου βασιλιά για την καταστροφή αποδίδει τις ευθύνες στην αλαζονεία του Ξέρξη και την ύβρη του απέναντι στη φύση και τους θεούς. Η άφιξη του κουρελιασμένου ηττημένου βασιλιά, σε έντονη αντίθεση με την προηγούμενη ένδοξη παρουσία του Δαρείου, ολοκληρώνει την εικόνα της πανωλεθρίας. Τα εγκώμια για τα επιτεύγματα του παρελθόντος μετατρέπονται σε θρήνους και οδυρμούς για το παρόν, και κορυφώνουν την οδύνη στο άλλοτε ένδοξο παλάτι των Περσών.
Το κείμενο έγραψαν οι μαθήτριες:
Μαριλίζα Φουρτουνίδου
Μαρία Σπύρου
Ανναμπέλλα Τσίντζου
Μαριτίνα Σακελλαράκη
Ηρώ Ρίζου
Πηγές:
http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/library/browse.html?text_id=126
https://www.politeianet.gr/books/9789601601212-aischulos-patakis-aischulou-persai-140640
http://www.hellenicaworld.com/Greece/Literature/Aischylos/gr/Persai.html
