Η μάχη του Μαραθώνα

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΡΑΘΩΝΑ

Εισαγωγή

Η περίφημη Μάχη του Μαραθώνα, δηλαδή η σύγκρουση ανάμεσα στους Έλληνες (Αθηναίους και Πλαταιείς) και τους Πέρσες κατά την πρώτη εισβολή των Περσών στην Ελλάδα, αποτελεί μια από τις σημαντικότερες στιγμές στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Η πεδιάδα του Μαραθώνα (ονομασία από το φυτό μάραθος), στη ΒΑ άκρη της Αττικής, είναι επίπεδη, σε σχήμα ημισελήνου και πλαισιώνεται στις τρεις πλευρές από τους πρόποδες της Πεντέλης και της Πάρνηθας και στην ανατολική πλευρά από τη θάλασσα.

Γεγονότα που προηγήθηκαν

Μετά την αποτυχία της Ιωνικής Επανάστασης, ο βασιλιάς της Περσίας Δαρείος Α΄ συγκέντρωσε μεγάλη δύναμη για να εκδικηθεί την Αθήνα και την Ερέτρια, οι οποίες είχαν βοηθήσει τους επαναστάτες. Το 492 π.Χ, έστειλε δύναμη, υπό την ηγεσία του Μαρδόνιου αλλά ο περσικός στόλος καταστράφηκε από τρικυμία παραπλέοντας τον Άθω. Το 490 π.Χ., υπό τη διοίκηση του Δάτη και του Αρταφέρνη, ο περσικός στρατός κατέλαβε τις Κυκλάδες, κατέστρεψε την Ερέτρια και στρατοπέδευσε στον Μαραθώνα μετά από συμβουλή του Ιππία, τον οποίο προετοίμαζαν να επανεγκαταστήσουν ως τύραννο της Αθήνας.

Η μάχη

Κύρια πηγή για τους Περσικούς πολέμους αποτελεί ο Έλληνας ιστορικός Ηρόδοτος, καθώς και οι Πλάτωνας, Λυσίας, Παυσανίας, Πλούταρχος και ο Ρωμαίος Κορνήλιος Νέπως.

Πεδίο της μάχης -αντίπαλοι

Οι Πέρσες εγκαταστάθηκαν στην ανατολική πλευρά της πεδιάδας ανάμεσα στον χείμαρρο Χάραδρο και στο Μεγάλο Έλος (λίμνη ή λιμνοθάλασσα κατά την αρχαιότητα). Κατά τους ιστορικούς διέθεταν από είκοσι έως εκατό χιλιάδες άνδρες πεζικό (πιθανότερος αριθμός γύρω στις 50.000 άνδρες) και χίλιους ιππείς.

Ο Αθηναίος στρατηγός Μιλτιάδης, γνωρίζοντας τη σύνθεση του περσικού στρατού αλλά και τα πλεονεκτήματα της θέσης για την απόδοση της αθηναϊκής οπλιτικής φάλαγγας, πείθει τους Αθηναίους να εκστρατεύσουν στον Μαραθώνα. Ταυτόχρονα ζήτησαν βοήθεια από την Σπάρτη με ένα γρήγορο αγγελιοφόρο, τον Φειδιππίδη ή Φιλιππίδη. Η σπαρτιατική βοήθεια είτε για λόγους θρησκευτικούς είτε εξαιτίας του πολέμου με τους Μεσσήνιους και τους είλωτες δεν έφτασε εγκαίρως.

Ο αθηναϊκός στρατός εγκατέστησε το στρατόπεδό του στο ΝΔ τμήμα της πεδιάδας κοντά σε τέμενος του Ηρακλέους. Ο αριθμός των 9000 οπλιτών (1000 άνδρες ανά φυλή) είναι γενικά αποδεκτός. Σε αυτόν τον στρατό́ είναι όλοι ενωμένοι και συσπειρωμένοι μέσα στις τάξεις της οπλιτικής φάλαγγας και πολεμάνε δίπλα-δίπλα όλοι εκείνοι οι άνδρες που οικοδόμησαν το μεγαλείο της Αθήνας. Σε αυτούς προστέθηκαν χίλιοι οπλίτες από τις Πλαταιές.

Χρονολογία της μάχης

Η μάχη έγινε το έτος 490/489 π.Χ. "επί άρχοντος Φαινίππου". Η ημερομηνία της μάχης όμως παρουσιάζει προβλήματα. Ο πιθανότερος μήνας θεωρείται ο Εκατομβαιών (Αύγουστος) και μάλιστα η 13 ή 14 Αυγούστου.

Παράταξη

Έπειτα από μία ολιγοήμερη αναμονή και με το περσικό ιππικό να έχει αποσυρθεί, οι δύο παρατάξεις στέκονται αντιμέτωπες. Η εξαιρετική θέση στην ιστορία, της μάχης του Μαραθώνα, οφείλεται και στο ιδιοφυές σχέδιο με το οποίο ο Μιλτιάδης παρέταξε τον αθηναϊκό στρατό. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της αριθμητικής υπεροχής των Περσών, ο αθηναϊκός στρατός παρατάχθηκε με ισχυρά τα δύο άκρα (κέρατα) σε βάρος των θέσεων του κέντρου, πράγμα που επέτρεψε την περικύκλωση της περσικής παράταξης. Στο κέντρο της αθηναϊκής παράταξης βρίσκονταν στρατιώτες της Λεοντίδας φυλής (με αρχηγό τον Θεμιστοκλή) και της Αντιοχίδας φυλής (με αρχηγό τον Αριστείδη), οι οποίοι ήταν παραταγμένοι στις τάξεις των τεσσάρων, ενώ στα πλευρά βρίσκονταν οι υπόλοιπες φυλές και οι Πλαταιείς, οι οποίοι ήταν παραταγμένοι στις τάξεις των οκτώ. Απέναντί τους και σε απόσταση 1500μ. παρατάχθηκαν οι Πέρσες σε τάξεις των 40.

Σύγκρουση

Στη σύγκρουση που ακολούθησε οι Έλληνες επιτέθηκαν πρώτοι, τρέχοντας μάλιστα, σύμφωνα με την εντολή του Μιλτιάδη, για να αποφύγουν τα βέλη του εχθρού. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι οι Πέρσες τους έβλεπαν με έκπληξη να έρχονται τρέχοντας και νόμιζαν ότι είχαν καταληφθεί από μανία, αφού ήταν τόσο λίγοι. Και πράγματι, ήταν αυτοί, οι Αθηναίοι και οι Πλαταιείς, που αντίκρισαν πρώτοι στη μάχη σώμα με σώμα τους Πέρσες, αφού ως τότε "και μόνο το όνομα των Μήδων προκαλούσε τον φόβο". Στη συνέχεια, τα εκλεκτά́ σώματα του περσικού κέντρου έκαμψαν με τον όγκο τους την αντίσταση και ανάγκασαν τους Αθηναίους να τραπούν σε υποχώρηση προς το εσωτερικό. Και αυτό, όμως, ήταν μέρος του σχεδίου του Μιλτιάδη. Οι Αθηναίοι και οι Πλαταιείς που κατείχαν τα άκρα, είχαν προλάβει να τρέψουν σε φυγή τους αντιπάλους και συγκλίνοντας τα κέρατα, κατάφεραν να συντρίψουν το περσικό κέντρο. Μετά τη νίκη, οι Αθηναίοι καταδίωξαν τους ηττημένους φονεύοντάς τους έως τη θάλασσα. Κατά τον Ηρόδοτο, οι Πέρσες έχασαν 6.400 άνδρες στο πεδίο της μάχης. Στη μάχη σκοτώθηκαν 192 Αθηναίοι και 11 Πλαταιείς. Μετά τη μάχη, ο περσικός στόλος έπλευσε γύρω από το Σούνιο για να επιτεθεί στην Αθήνα. Οι Αθηναίοι, διαβλέποντας τον κίνδυνο, κατάφεραν να φθάσουν νωρίτερα απ' ό,τι οι Πέρσες, με αποτέλεσμα οι τελευταίοι να υποχωρήσουν.

Μνημεία της νίκης

Στο πεδίο της μάχης οι Αθηναίοι ανύψωσαν μαρμάρινο τρόπαιο και έθαψαν εκεί με ιδιαίτερες τιμές τους νεκρούς σε κοινό τάφο, τον Τύμβο του Μαραθώνος ή Σωρό.

Στο ιερό της Ολυμπίας ανατέθηκαν δύο κράνη, ένα περσικό, ανάθημα των Αθηναίων και το χάλκινο κράνος του Μιλτιάδη. Η μάχη απεικονίστηκε από τον Πολύγνωτο σε τρεις πίνακες στην Ποικίλη Στοά στην Αγορά.

Ο τύμβος των Αθηναίων στον Μαραθώνα

Ο Μιλτιάδης

Επίγραμμα

Πολλά είναι τα επιγράμματα που γράφτηκαν για τον Μαραθώνα και για τις επόμενες μάχες των Μηδικών. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζει εκείνο του Κείου λυρικού ποιητή Σιμωνίδη: Ἑλλήνων προμαχοῦντες Ἀθηναῖοι Μαραθώνι χρυσοφόρων Μήδων ἐστόρεσαν δύναμιν.

Το μνημείο στο πεδίο της μάχης και το επίγραμμα του Σιμωνίδη

Σημασία της νίκης

Η νίκη στον Μαραθώνα κατέδειξε την ανωτερότητα των ελληνικών όπλων και της ελληνικής πολεμικής τακτικής. Διέλυσε την εντύπωση ότι οι Πέρσες είναι ανίκητοι και τόνωσε την αυτοπεποίθηση των Ελλήνων. Μέσα από αυτή ανδρώθηκε η αθηναϊκή δημοκρατία και απέδειξε τη δυνατότητά της για επιβίωση. Η Αθήνα απέκτησε την απεριόριστη αυτοπεποίθηση πάνω στην οποία θα στηρίξει τη μετέπειτα ηγεμονική πορεία της. Οι Μαραθωνομάχοι, που αποτελούν διαχρονικά σύμβολα ρώμης και ήθους, σφυρηλάτησαν τη συνείδηση του αθηναίου πολίτη και σηματοδότησαν τη χαραυγή μιας νέας εποχής για την αρχαία Αθήνα και την ανθρωπότητα.

Ο Μαραθώνας σήμερα

Το πνεύμα του Μαραθώνα επιβιώνει μέχρι σήμερα, για να μας θυμίζει τη δύναμη της δημοκρατίας πάνω στον αυταρχισμό, τη δύναμη του «εμείς» πάνω στο «εγώ». Ο άνισος αγώνας των Αθηναίων και Πλαταιέων μαχητών απέναντι στον προφανή νικητή, τους Πέρσες, ξεπέρασε τα στενά όρια μιας τακτικής νίκης στη μακρόχρονη σύγκρουση δύο μεγάλων λαών και κατηγοριοποιήθηκε στην ιστορική συνείδησή μας ως ένας άθλος. Είναι ένα από τα κορυφαία διδάγματα ολικής ανατροπής στην παγκόσμια ιστορία, μια νίκη έξω από το μέτρο του εφικτού και ένα από τα ζωντανότερα, ανά τους αιώνες, παραδείγματα επικράτησης του ιδανικού της ελευθερίας ενάντια στην ισχύ των όπλων και της λογικής.

Κείμενο του μαθητή Δημήτρη Δαλαμάγκα

ΠΗΓΕΣ

1. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, ΑΡΧΑΪΚΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ, Τ.Β', Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1971, σ.294-308.

2.http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos Politismos Ιστοσελίδα «Ελληνικός Πολιτισμός»

2.Γ.Σταϊνχάουερ, Ο Μαραθών και το Αρχαιολογικό Μουσείο, Κοινωφελές Ίδρυμα Ι.Σ.Λάτση, Αθήνα 2009.

3. https://el.wikipedia.org/wiki/ Μάχη του Μαραθώνα

4. "Αρχαία Ιστορία", Βιβλίο Ιστορίας Α΄Γυμνασίου.

5. Νικόλαος Παπαχατζής, "Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις, ΑΤΤΙΚΑ, Τόμος Ι", Εκδοτική Αθηνών Ο.Ε., Αθήνα 2004.